Sacilər
dövləti (879-941) - dövlətin əsasını əslən Mərkəzi Asiyanın Usruşana
vilayətinin qədim türk nəsillərindən olan Sacilər qoymuşdur. Məşhur sərkərdə
Afşin Heydər Kavus bu nəsildən idi.Tarixi
Xilafət bizansla sərhədlərini möhkəmlətmək üçün Mərkəzi AsiyadanAzərbaycana və Şərqi
Anadoluya yeni-yeni türk tayfaları köçürürdü. Sacilər sülaləsinin banisi Əbu
Sac Divdad xilafət ordusunda xidmət edən məşhur türk sərkərdələrindən idi. Dövlətə
xidmətlərinə görə Azərbaycanın idarəsi Sacilərə həvalə edilmişdir. IX əsrin
sonlarına yaxın Əbu Sac Divdadın oğlu Məhəmmədin adından pul kəsilməsinə başlandı.
912-ci ildə isə Məhəmmədin qardaşı Yusif Xilafətə xərac ödəməkdən imtina etdi
və Şirvanşahları özündən asılı vəziyyətə saldı. Sacilər dövləti X əsrin
əvvəllərində cənubda Zəncandan şimalda Dərbəndə qədər, şərqdə Xəzər dənizindən
Ani və Dəbil şəhərlərinə qədər olan əraziləri əhatə edirdi.
Sacilər dövlətinin paytaxtı əvvəl Marağa, sonralar isə Ərdəbil şəhərləri olmuşdur.
Sacilərin adından pul kəsilməsi onların müstəqil olmasına dəlalət edir. IX
əsrin sonlarında Əbu Sac Divdadın oğlu Məhəmmədin adı ilə pul kəsilirdi.
Mərzban İbn Məhəmməd 941-ci ildə sonuncu Saci hökmdarı Deysəmi taxtdan saldı və
Salarilər dövlətini yaratdı.
SALARILƏR DÖVLƏTI
Səlarilər və
ya Salarilər dövləti - 941-981 illərdə indiki Azərbaycan ərazisində dövlət. Mərzban
İbn Məhəmməd tərəfindən yaradılmış tarixi dövlətdir. Dövlətin paytaxtı Ərdəbil
şəhəri idi.Tarixi
Gilanhakimi Mərzban İbn Məhəmməd 941-ci ildə sonuncu Saci hökmdarı Deysəmi
taxtdan saldı və Salarilər dövlətini yaratdı. Azerbaycan Salari hökümdarı
Merzüban b. Muhammed'in Irak Büveyh'i hükümdarına göderdiyi elçisinin
saqqalının qırxılarak tehqir edilmesi üzerine Merzüban b. Mehemmed Cibal
Büveyhileri'nin torpaqlarına hücuma keçdi. Ancaq Cibal Büveyhi emiri qardaşı
Muizzüddevle'nin Bağdat'tan ve diğer qardaşı İmadüddevle'nin Rey'den gönderdiği
orduların kömeyi ile Salari hökümdarı Merzüban'ı meğlub ederek esir aldı ve
Semirem qalasında hepsetti.Ümumi məlumat
Dövlətin Sərhəddi Dəclə və Fərat çayınadək uzanırdı. Mərzban İbn Məhəmməd öldükdən
sonra dövlət süquta uğradı, Rəvvadilər və Şəddadilər dövləti yarandı. Paytaxt
yenə Ərdəbil şəhəri idi
RƏVVADILƏR
Rəvvadilər dövləti (981-1054) - Orta
əsr Azərbaycan feodal dövlətidir. Azərbaycan-Salarilər dövlətinin süqut etdiyi
bir vaxtda yaranmışdır.
Tarixi
Təbriz, Marağa, Əhər hakimi Əbülhica
Salari hökmdarı İbrahimi taxtdan saldı və Rəvvadilər dövlətinin əsasını qoydu. Bu
sülalənin banisi ərəb əsilli Əl-Rəvvad Xəlifə Əlinin dövründə Bəsrə və Kufədən
Azərbaycana köçürülmüşdür. Bu dövlət Azərbaycanın cənubunu əhatə edirdi. Sonra
Muğan hakimliyini də ələ keçirdi. 1028-ci ildə Qəznəvi hökmdarı Sultan Mahmud
Qəznəvi tərəfindən sıxışdırılan 2000 oğuz ailəsi Rəvvadilər dövlətinə
köçürüldü.[1]
Rəvvadilərin hakimiyyəti illərində AzərbaycandaOğuz türklərinin mövqeyi daha da
güclənir. Belə ki, 1028-ci ildə Mahmud QəznəvininXorasan oğuzlarına vurduğu
ağır zərbədən sonra təqribən 2000 ailə Azərbaycana köçürülür. Rəvvadilər
dövlətin paytaxtını Ərdəbildən Təbrizə köçürürlər. Şərq ölkələrini Aralıq və
Qara dəniz sahilləri ilə, həmçinin Dərbənd keçidi vasitəsilə beynəlxalq karvan
yollarının qovşağında yerləşən Təbriz Rəvvadilərin hakimiyyəti dövründə
əhəmiyyətini daha da artırır.
ŞƏDDADILƏR DÖVLƏTI
Şəddadilər dövləti
(971-1086) - Şimali Azərbaycan ərazisində orta əsrlərdə yaranmış dövlət. Paytaxtı
Gəncə şəhəri idi.Tarixi
Məhəmməd ibn Şəddad951-ci ildə Dəbil əmirliyini yaratdı və 971-ci ildə Gəncəni tutaraq
Şəddadilər dövlətinin əsasını qoydu.
Səlcuqlarınyürüşləri nəticəsində Şəddadilər onlardan asılı vəziyyətə düşdü. Bu dövrdə
slavyanların da qarətçi yürüşləri olurdu. Kiyev knyazı İqorun dəstəsi bir sıra
yürüşlər edirdi. Azərbaycanın vahid tam dövlət olmaması Slavyanlara qarşı
mübarizəni çətinləşdirirdi.
ANA SƏHİFƏ 
