RENE DEKART

Rene Dekart (fransızca René Descartes) (31 mart, 1596 - 11 fevral, 1650) - fransız filosofu, riyaziyyatçı və yazıçısı. Bir çoxları tərəfindən "Müasir fəlsəfənin banisi" və ya "Müasir Riyaziyyatın Atası" kimi qəbul olunur. Özündən sonra Qərb fəlsəfə və elmində yazılanların əkəsriyyəti onun əsərlərinə bir reaksiya olaraq yazılmışdır. Müasir həndəsə və cəbrdə istifadı olunan Kartezian koordinbat sistemi onun adı ilə bağlıdır. Dekart Qərb elmi inqilabının ən nüfuzlu simalarıdna biridir.

Dekart XVİİ əsr rasionalizm fəlsəfi cərəyanın ilk və ən nüfuzlu nümayəndələrindən biridir. Sonralar Baruş Spinoza və Gotfrid Leybnitz kimi alim-filosoflarnan güclənıən bu cərəyan hobz, Loke, Berkeley və Hyumun tərəfdarı olduğu empirik fələsfi cərəyana qarşı idi. Qeyd etməık lazımdır ki, həm Spinzoa, həm də Leybnits Dekart kimi həm də riyaziyyatçılar idi. Kartezian koordinat sistemini kəşf etmıklə Dekart cəbr və həndəs elmləri arasına körpü rolunu oynayacaq analitik hındəsi elminin əsasını qoymuş olur. Filosogun ən məşhur kəlamı Cogito ergo sum, yəni "Mən düşünürəm, odur ki, varam" kəlamıdır.

Dekart həm də cəbr və həndəsəni birləşdirən analitik həndəsənin ixtiraçısıdır. Bununla həndəsi problelmlərinriyasi həlli mümükün olmuşdur. Ancaq onun adı ilə bağlı olan düzbucaqlı koordinat sistemi onun işlərinin heç birində rast gəlinmir. 1640-cı ildə Dekart differensial tənliklərin toxunan problemləri həllini işləyir.Dekart o məsələnin həlli üçün əyriyə toxunan çevrə götütür. Bu çevrə əyrini iki nöqtədə kəsir, və ya da bir nöqtədə toxunur. Bununla ona xüsusi əyrilər üçün toxunan artımını təyin etmək nəsib olur. Bu üsul o dövr riyaziyyatçıları arasında böyük maraq doğursa da məslənin tam həllini mümkün etmir.

İki teorem Dekartın adı ilə bağlıdır. İşarələmlərlə verilmiş polinomun yuxarı və aşağı hədlərini real ədədlərlə təyin etmək mümkündür. 1643-cü ildə dörd çevrə teoremi toxunan çevrələr problemini həll edir. Burada bir-birinə toxunan üç çevrəyə toxunan başqa birisni tapılır ki, hansı ki, daha başqa üçünə toxunur.

 ƏSƏRLƏRI

• Musicae compendium (1618)
• Regulae ad directionem ingenii (ca. 1628)
• Discours de la méthode pour bien conduire sa raison et chercher la vérité dans les sciences. 1637 (azərbaycanca: „Dərrakədən istifadə üsulu və həqiqəti tədqiqi haqqında“)
• Əlavələr: Dioptrique („Sınan işıqlar üsulu“)
• Les Météores
• La Géométrie (Yeni həndəsənin yaradılması)
• Meditationes de prima philosophia (1641) („Həndəsənin yaranması haqqında meditisiyalar“ - Rationallaşdırma dövrünün əsas əsərlərindən biri.)
• Principia philosophiae. 1644 („Fəlsəfənin prinsipləri“)
• Inquisitio veritatis per lumen naturale (ca. 1647)
• Les Passions de l'âme (1649) („Qəlbin hissləri“)
• De homine (posth. 1662) („Dahi insan“)