Unutmaq! Hansımızın başına gəlmir ki... Stress altında işləyən hər kəs mütləq zaman zaman unutqanlıq yaşayır. Ancaq bu problemi bəzi kiçik tapşırıqlarla aradan qaldırmaq mümkündür. Bu çox təbii bir hadisədir. Lakin çoxumuz, belə vəziyyətləri tez-tez yaşadığında, dərhal, ‘Görəsən yaddaşımda bir problemmı var?' narahatlığına qapılır. Halbuki gerçək olan, bəzi nadir narahatlıqlar xaricində, unutqanlığın yaşanılan gündəlik stressdən qaynaqlandığı.
Mütəxəssislər, aşağıdakı 10 dəyişik tapşırığın, müxtəlif zamanlarda və müxtəlif mühitlərdə tətbiq oluna biləcəyini, nizamlı edildiyində isə çox gözəl nəticələr alına biləcəyini ifadə edir...

Tərs Əl Tapşırığı
Sağ əlinizi istifadə edirsinizsə, bir az da sol əlinizi işlətməyə başlayın. Saçlarınızı sol əlinizlə darayın və ya çayınızı qaşıqla vərdiş etdiyiniz istiqamətin tərsinə qarışdırın. Qələmi tərs əlinizlə tutun. Bir az istehsalçılığınızı istifadə edin və daha nələri tərsdən edə biləcəyinizi tapın. Təbii tapdıqlarınızı da dərhal təcrübədən keçirin. Nəticə olaraq, təkrarlanan vərdişlərinizi qırar və beyninizin istifadə etmədiyiniz digər yarısını da hərəkətə keçirmiş olarsınız.

Uşaq Oyunu Tapşırığı
İşə və ya alverə gedərkən, eynilə bir uşaq kimi maraq içində bütün duyğularınızı hərəkətə keçirin. Baxın, toxunun, dinləyin, iyləyin. Çiçək açan ağacın qoxusunu kəşf etməyə çalışın. Sobada bişən təzə çörəklərin qoxularını qəbul etməyə çalışın. Getdiyiniz zəminin xüsusiyyətlərini hiss edin. Küçədə eşidiyiniz səsləri təhlil edin. Yanınızdan keçən insanların tək-tək danışmalarını dinləyin. Evinizdə gözlərinizi bağlayaraq bir yerlərə çatmağa çalışın. Qısacası, duyğularınızı vərdiş etmədiyiniz tərzdə istifadə edin. Bu şəkildə çox nadir etdiyiniz əlaqələri canlandırar, beyninizin tutumunu artırarsınız. Əgər bu etdiklərinizdən zövq alar və insan və ya hadisələri detallı qəbul etməyi davam etdirsəniz, yaddaşınız hər vaxt canlı qalmağa davam edər. Duyğu orqanlarınızın nə qədər çoxunu istifadə etsəniz, unutmaq istəmədikləriniz o qədər möhkəm qalar.

Hərf Tapşırığı
Əlinizə bir qəzet və bir qələm alın. Sırasıyla paraqrafları oxuyun və cüt yazılmış hərflərin üzərindən xətt çəkin. Məsələn, cüt ‘t' və ‘m"lərin üzərini işarələyin. Bir sonrakı mərhələdə, söz içində birdən çox keçən hərflərin üzərini çəkin. Tapşırığı edərkən, sözlərin üzərində çox düşünməyin və dərhal işarələyin. Beləliklə konsentrasiya gücünüzün nə qədər xəbərdar edildiyini dərhal hiss edəcəksiniz. Müvəffəqiyyətli olma istəyiniz və aldığınız zövq zehinin canlanmasını artırar.

Detektiv Tapşırığı
‘Dünən axşam bu saatda nə etdim, haradaydım, iki saat əvvəl nə etdim?' kimi, ümumiyyətlə detektiv romanlarında və ya filmlərində soruşulan sualları özünüzə yönəldin. Və təbii cavablandırmağı da unutmayın. Bu tapşırıq nəticəsində etdiklərinizə qarşı diqqətinizi inkişaf etdirə bilərsiniz. Ayrıca qısa yaddaşınızı da hərəkətə keçirmiş olarsınız.

Gediş Tapşırığı
Əsgər gedişi kimi, olduğunuz yerdə hərəkət edin. Sol qıçınızı hər qaldırdığınızda, əvvəl sağ əlinizlə, sonra sol əlinizlə dizinizə toxunun. Bu əsnada o qədər elastik hərəkət edin ki, qıçınızı endirərkən, qolunuz başınızın üzərinə gələcək qədər yüksəlsin. Bu hərəkətləri bir neçə dəfə təkrarlayın. Bunu edərkən yalnız qan dövranınız sürətlənməz, eyni zamanda koordinasiya qabiliyyətiniz də artar. Belə çarpazlama hərəkətlərlə beyninizin hər iki tərəfini istifadə etmiş olarsınız.

Rəssam Tapşırığı
Burnunuzun ucunda bir fırça olduğunu xəyal edin. Bununla havaya ən sevdiyiniz rəngdə üfüqi bir səkkiz çəkin. Bu hərəkəti zəif və balanslı edin. Özünüzü ‘Leonardo da Vinçi' və ya sevdiyiniz bir başqa rəssamın yerinə qoyun. Bu şəkil hərəkətləri, yorğun zehininizi dərhal canlandırar.

Agent Tapşırığı
Bu tapşırığı daha çox küçədə edəcəksiniz. Ətrafınızda olan avtomobillərin nömrələrinə baxın və nömrədəki hərflərdən sözlər, hətta cümlələr düzəltməyə çalışın. Beləcə, yalnız tıxacın əylənərək tez keçməsini təmin etməz, eyni zamanda söz xəzinənizi inkişaf etdirər və beyninizi canlandırarsınız. Bu tapşırıq, təcili nömrə əzbərləməniz lazım olduğu vəziyyətlərdə çox işinizə yaraya bilər.

Şəkil tapşırığı
Bu tapşırıqla alver siyahılarını çox asan əzbərləyə bilər, yaddaşınızı gücləndirə bilərsiniz. Bunun üçün qələm kağız alın və kağızın üzərinə bir dənə şam, bir kuğu, üç qollu bir kaktus, üç yarpaqlı bir yonca, beş barmaqlı bir əl, xortumunu yuxarı qaldırmış bir fil, sola dalğalanan bir bayraq, saatlı bir yumurta, sapının üzərində dayanan bir tənbəki, baraban yanında dayanan bir adam, iki dəniz fənəri və bir saat çəkin. Hər şəkil bir ədədi təmsil edir. Ardından simvolları ədədlərə görə əzbərləyin. Məsələn, şam biri, kuğu ikini, kaktus üçü ifadə edir. Bu sıralamağa hakim olduğunuzda, simvollara ağılınızda tutmanız lazım olan bir siyahını qoya bilərsiniz. Əgər bu bir alver siyahısıdırsa, şamın süd şüşəsinin üzərində dayandığını, kuğunun boyunda portağal filesinin asılı olduğunu xəyal edə bilərsiniz. Bu tapşırıqla, zehininizdə siyahılar meydana gətirməyi daha asan bacararsınız.

Otobiyografi Tapşırığı
Düşünün ki həyat hekayənizi təkrar yazmağınız lazımdır. Burada, işə getdiyiniz ibtidai məktəbdən başlaya bilərsiniz. Bunun üçün ən yaxın yoldaşınızın kim, tipinin necə olduğunu xatırlamanız lazımdır. Təbii sinifinizin nizamını, görünüşünü də. Ayrıca sinifinizin pəncərəsindən nələr göründüyünüzü də xəyalinizdə canlandırmağa çalışın. Bu tapşırıqla, kəslərlə əlaqədar yaddaşınızı hərəkətə keçirərsiniz.

Hipnoz Tapşırığı
Xüsusilə stressli anlarınızda və ya qayğıya qapıldığınızda müsbət sözlərdən dəstək almağa baxın. Bunlarla mənfi düşüncələrinizi yox edər, hədəflərinizə daha asan çatmanızı təmin edərsiniz. Əgər əhəmiyyətli bir görüşmədən əvvəl, yaddaşınızın sizi yarı yolda buraxacağından qorxursunuzsa, hər gün gözlərinizi bağlayaraq öz özünüzə təkrarlayacağınız bir cümlə təyin edin. Məsələn, ‘Mənim üçün lazımlı olan hər şeyi bilirəm və çox sakitəm' cümləsini təkrarlaya bilərsiniz. Bu tapşırıqda əsas olan, bunu hər gün tətbiqiniz.

Qüvvətli yaddaş üçün 10 təklif

Kim güclü bir yaddaş istəməz ki! Əslində yaddaşımızı gücləndirmək bir az da bizim əlimizdədir. Mütəxəssislər bunun üçün tətbiqi sadə təklifləri sıralayır
İngiltərədə Guy's Xəstəxanası və Kings College Universiteti həkimləri, beynin məşq, vitamin və mineral ehtiva edən qida maddələrin ehtiyacı olduğuna diqqət çəkərək, yaddaşı qüvvətləndirmənin 10 yolunu belə sıraladı:

1. Soya: Soyadaki təbii östrojen yaddaşı həm qüvvətləndirir həm cəldləşdirir.
2. Yaddaş mineralları: Bədəndə dəmir və sink azlığı, yaddaşı zəiflədir, çünki azalan hemoglobin səbəbiylə beynə kifayət qədər oksigen daşınmır.
3. Qəhvə: Kafenin zehin performansını, yaddaş və konsentrasiyas(n)ı artırır.
4. Zehin məşqi: Zehinini aktiv tutanlarda yaddaş daha qüvvətli.
5. Bədən məşqi: Həftədə üç dəfə yarım saatlıq məşq, yaddaşı zəiflədən stressi azaldır.
6. Saqqız çiynəmək: Saqqız çiynəyərkən beynin ‘hippocampus' hissəsyi daha yaxşı işləyır.
7. Biloba: Eyni adlı ağacdan əldə edilən maddə, damarları açıb beynə daha çox oksigen daşıyır.
8. Yağlı balıq əti: Həftədə üç dəfə yağlı balıq və ya üç gün 330 mg. balıq yağı həbi, yaddaşı gücləndirəcək ‘Omeqa 3' yağ turşularını almanıq üçün kafi.
9. Adaçayı: Zehin yorğunluğu üçün ən yaxşı çarə. Adaçayı familiyasından limonun yağından əldə edilən əsənsən də konsentrasiyas(n)ı artırdığı kəşf edilmiş.
10. B vitamini: Beyni sərbəst radikallardan qoruyub beynə daha çox oksigen gəlməsini təmin etdiyi üçün Niacin, B3, B13 vitaminləri yaddaş iзin зok цnemli.

Yaddaş, düşünmə üçün lazımlı vəsaiti təmin edər və saxlayar. Bu bacarığı həyatımızın hər mərhələsində çox çox istifadə etmək məcburiyyətindəyik.
Pisikoloji təcrübələri, yaddaş gücünün dəyişməz bir qabiliyyət olmadığı göstərmişdir. İstifadə edilən əzələnin inkişaf etdiyi kimi, yaddaş da zamanla və onu əzbərləmə yoluyla işlədərək qüvvət qazanıla bilər.
Bu səbəblə bəyəndiyiniz söz, lətifə, şeir vesaireyi daim yanınızdan daşıdığınız bir yaddaş dəftərinə yazaraq əzbərləməyə çalışın!
Məlumatları zehinə yerləşdirmənin və yaddaşa almanın da yolu və prinsipləri vardır. Bu yolda bunlar tövsiyə edilə bilər;
1. Xatırlamaq istədiyiniz hər hansı bir mövzunu yaxşıca anladığınızdan əmin olun! Bir işin mahiyyətini qavramaq, söykəndiyi prinsipə nüfuz etmək, xatırlamağı asanlaşdırar.
2. Mövzunu xatırlamaq məqsədiylə öyrənin! Təcrübələr, xatırlama məqsədi güdülmədiyi zamanlar yaddaşın zəif qaldığını göstərmişdir.
"Dalğın professor, çətirini sinifdən çıxarkən deyil, daha sinifə girdiyində ağılı başqa yerdə ikən masanın kənarına söykədiyində unutmuşdur."
3. Əzbərlənəcək xüsusları qruplar halında tərtib etməyə çalışın!
4. Geniş səhifə, paraqraf halındakı mövzuları xatırlamaq üçün, onların içindən mövzunu təmsil edə bilən açar sözlər tapırıq!
5. Öyrənərkən mümkün olduğu qədər çox müxtəlif duyğu orqanını istifadə edin! Məsələn: Həm görmək həm yüksək səslə oxumaq həm düşünmək, həm də yazmaq... yoluyla öyrənilən bir mövzu bunlardan biri ilə öyrəniləndən daha yaxşı xatırlanar.
6. Öz yaddaş tipinizi təsbit edərək öyrənmənizi daha çox ona söykəyin! Yaddaşlar müxtəlifdir; bəzi kəslərin göz yaddaşı, digər bəzilərinin qulaq yaddaşı... daha qüvvətli ola bilər.
7. Böyük əzbər parçalarını, kiçik məntiqi hissələrə ayıraraq əzbərləyin!
8. Qısa iş müddətləri istifadə edin! Yarım yamalak bir saat xərcləmək yerinə, tam bir diqqətlə yarım saat işləmək və arada bir müddət zehini istirahət etdirmək daha faydalı və məhsuldar olar.
9. Xüsusilə texniki terminləri, tarixləri və xarici dili öyrənərkən əzbərləmə çeki istifadə edin! Çekin üzünə sözü, tarixi, düsturu... yazmaq surətiylə daha asan əzbərləməyi sağlayabilirziniz.
Mühakimə Qabiliyyətini İnkişaf etdirmək
Ümumiyyətlə müvəffəqiyyətin, xüsusilə də gözəl danışıb gözəl sekretarın başlıca təməllərindən biri də "düşünmə və mühakimə"dir. Bir çoxları bu bacarıqları təsadüfi istifadə edərlər.
Teammüllü Düşüncə
Düşüncə son dərəcə qiymətli olduğu halda, bəzən bir kimsə üçün; "Onun düşüncələri on pul etməz!" deyərik. Bundan, dəyəri olmayan, məntiqi bir sıra izləməyən, düzgünlükdən məhrum düşüncələr nəzərdə tutular.
Bəzən də düşünmək sözü ilə yalnız bir şeyi, təxəyyül etməyi nəzərdə tutarıq.
Bizim müvəffəqiyyətin şərti olaraq gördüyümüz bunlar deyil, teemmülü düşüncədir. Bu, fikirlərin sadə bir şəkildə bir-birini izləməsidir. Bu qabiliyyət bütün təhsil boyunca işlənərək, məntiq və riyaziyyat elmləri ilə təşkil edilərək inkişaf etdirilər. Buna baxmayaraq bir çox təhsilli kimsədə, mühakimə nizamsızlıqlarına tez-tez rast gəlinər.
O halda bu mövzu üzərinə əyilərək mühakimə nizamsızlıqlarından özümüzü qorumağı və qurtarmağı bacarmalıyıq.
Mühakimədə ən çox rast gəlinən nizamsızlıqlardan biri "tələsik ümumiləşdirmə" etməkdir.
Bir başqa səhv də eyni vəziyyət və şərtlərdə olmayan iki ayrı şeyi bir-birinə müqayisə etmək və bu səhv təməldən səhv nəticə çıxarmağa çalışmaqdır.
Ayrıca, bir çox kimsə hökm və nəticələrdə həddindən artıq iddialı davranar; bəziləri öz tezisini isbat etmək üçün hadisələri və dəlilləri təhrif edərək verər.
Bəziləri məntiqə zidd bir nəticəs(n)i hisslərə xitab edərək təmin etməyə çalışar; sevdiyini həddindən artıq tərifləyər, sevmədiyini həddindən artıq pislər, qarşı olduğu şəxs və ya fikirə pis bir ad taxar, sualı tərs istiqamətdən də al/götürər və ya anlamamazlıqdan gəlir. ..vs.
Təhsildə və həyatda qarşılaşılacaq müşkülləri həll etmək üçün, düşüncələrdə orijinal və istehsalçı olmağı öyrənmək şərtdir. Məsələləri, özümüzünkülər də daxil olmaq üzrə, obyektiv olaraq ələ almalı, məntiqi bir mühakimə yolu təqib edə bilməliyik.
Bir problemin həllində, bu məntiqi mərhələləri izləmək tövsiyə idilebilir:
1. Problemin, məsələnin yaxşı və doğru başa düşülməsi,
2. Bu mövzu üzərində mümkün mərtəbə çox araşdırma və istintaq edilməsi lazım olan məlumatların toplanması,
3. Ortaya çıxan müxtəlif həll ehtimallarının təsbiti,
4. Mümkün həllərin bir-bir sınanmasının hazırlanması,
5. Bunlar iзinden ən yaxşı, ən az riskli зцzьmьn seзilmesi,
6. Nihaо зцzьmьn tətbiq edilməsi.
Diqqəti Teksif
Diqqəti teksif, diqqəti toplama, yöneltme və idarə qabiliyyətidir. Bu qabiliyyət də inkişaf etdirilməyə uyğundur.
Diqqəti yığa bilməyişimizin səbəbi; ya buna heç vərdiş etməyişdən, ya da başqa bir problemin zehini məşğul etməkdə olmasından doğular.
Birinci səbəb uzun vədəli bir nizamlı iş sonunda aradan qaldırılma olar.
İkincisinə gəlincə, bunun üçün əvvəl dalğınlığın səbəbini tapıb onu ortadan qaldırmaq lazımdır.
Məsələn, bir yerə zəng edəcək və ya bir şey almalı ola bilərsiniz. Əgər mümkün isə, bunları dərhal etmək ən yaxşı yoldur; lakin işləyəcəksinizsə, o işi, düşüncə və ya problemi irəlidə xatırlamaq üzrə bir bloknota yazın! Bu surətlə, sizi narahat edən düşüncəni zehininizdən atmış olarsınız.
Psixolijik bir çətinliyiniz varsa bunu da, məntiqi mühakimə və öz özünüzə təlqin yoluyla önləyə bilərsiniz.
Diqqəti teksifin digər bir yolu da, bəzi iş vərdişlərini inkişaf etdirməkdir. Məsələn:
1. Müəyyən yerlərdə iş vərdişini inkişaf etdirin; işlədiyinız yeri, əyləncə və istirahət kimi işlər içində istifadə etməyin!
2. Səs-küyün və əyləncənin minimum olduğu yerdə işləyin; çünki bunlar işə yüzdə yüzdə yüz maneə törədə bilməzsə də, diqqətinizi cəmləmək üçün sizə daha çox enerji sərfını tələb edir.
3. Masanızın üzərində ancaq işiniz üçün lazımlı şeyləri saxlayın!
4. Çox rahat kürsü və isti otaq kimi yerlərdən qaçının; çünki bunlar rehatlıq gətirər.
5. Müəyyən və ölçülü bir hədəf təsbit edin və onu bitirməyi planlayın!
6. İşlərinizin edilməsini sıraya qoyaraq, zehininizə ilişməsini önləyin!
7. İşə dərhal başlayın, ilham doğulmasını gözləməyin!
8. Öz özünüz ilə müsabiqə edin, işinizə bir yarış havası verin!
9. Hər səfərində ancaq bir iş edin! Məsələn, bir tərəfdən bir hisssni oxuyarkən, digər tərəfdən bir əvvəlki hissəni xatırlamağı düşünməyin!..