Şumer - eramızdan əvvəl 6-cı minillikdən başlayaraq cənubi İkiçayarasında mövcud olmuş ən qədim insan sivilizasiyası. Sakinləri Şumer dilində danışmışlar. Şumerlərin prototürklər olmasını iddia edən bir çox alimlər var. Onlar səbəb kimi şumerlərin dilindəki bir çox sözlərin bu gün də olduğu kimi türkdilli xalqların dilində işlənməsi və ya qədim (ümumi) türk dilinin lüğətinə daxil olmasıdır.
Tarixi
Şumer dövləti Mesopotomiyada (Mesopotomiya yunan dilində "İkiçayarası" deməkdir.) Dəclə, Fərat çaylarının kəsişməsində yerləşmişdir. Mesopotomiyanın cənubu Şumerlər ölkəsi adlanırdı.
B.e.ə. III minilliyin I yarısında burada Ur, Uruk, Nippur, Laqaş şəhər dövlətləri meydana gəlmişdir. B.e.ə. XXI əsrdə Ur şəhərində Ay allahı məbədi şumerlərin memarlıq nümunəsidir. Aypara həmin dövrdən türkçülüyün rəmzi olaraq qalmışdır.
Onun ərazisi Urmiya gölündən İran körfəzinədək uzandı. III minilliyin sonunda qiyamlar nəticəsində Kuti dövləti süquta uğradı. Kutilər süqutdan sonra Mesopotomiyada hakimiyyət şumerlərin əlinə keçdi və turukkilər Mesopotomiya üzərinə yürüş etməyə başladı.
B.e.ə. XIV əsrdə Mesopotomiyada Assuriya dövləti güclənməyə başladı və Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfaları özündən asılı vəziyyətə saldı.