Həyatı

Qiyasəddin Əbu əl-Fəth Ömər ibn İbrahim Xəyyam Nişapuri (farsca: غیاث الدین ابو الفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری) və ya sadəcə Ömər Xəyyam (1048 - 1131) - dahi İran şairi, riyaziyyatçı, astronom və filosofu - İranın Xorasan vilayətinin Nişapur şəhərində anadan olmuşdur.
Gənc yaşlarında doğma şəhərinin səlcuqilərin aramsız hücumlarına məruz qalması səbəbindən Nişapuru tərk etməli və uzun sürən məşəqqətlərdən sonra Səmərqənddə qərar tutmalı olur. 1074-cü ildə İsfahana rəsədxanaya rəhbərlik etmək üçün dəvət alır. 1092-ci ildə ona hamilik edən səlcuq şahı Məlik şahın və vəziri Nizam-əl Mülkün vəfatından sonra İsfahanı tərk etməli olur.
Yenə sərgədan yaşam tərzinə məhkum olunan Xəyyam bir müddət Mərvdə Məlik şahın varislərindən birinin sarayında işləyir, amma ona çox arzuladığı yeni rəsədxana açmaq qismət olmur.
Həm Şərqdə və ələxsus Qərbdə özünün müdriklik, yumor və satira dolu, bəzən də bir qədər qaba səslənən rübailəri ilə məşhurdur. Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Xəyyam rübailəri Avropaya Edvard Fitsjeraldın tərcümələri ilə qədəm qoyur və görünməmiş uğur əldə edir.
Ömər Xəyyam həm də bütün dövrlərin ən böyük riyaziyatçılarından biri olmuşdur. "Riyazi problermlərin nümayişinə dair" traktatı ilə riyaziyyat elminin inkişafına misilsiz töhvələr vermişdir. Bu əsərində Xəyyam üçdərəcəli tənliklərin həllini ilk dəfə həndəsi yolla - hiperbola ilə dairənin kəsişməsindən almışdır. Onun Günəş sisteminin heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl irəli sürməsi də bildirilir.

Yaradıcılığı

Ey şəhər müftisi, səndən pərgarıq,
Bunca sərxoşluqla səndən huşyarıq.
Biz şərab içirik, sən xalq qanını,
İnsaf et, hansımız daha qəddarıq?

Dünya - ömrümüzdən keçən bir andır,
Ceyhun - gözümüzdən axan leysandır;
Cəhənnəm - boş əməl qığılcımıdır,
Cənnətsə xoş keçən rahat zamandır.

Şad ol, ömrü vurma kədərlə daşa,
Bu zalım dünyada sən adil yaşa.
İndi ki, dünyanın sonu yoxluqdur,
Zənn et yoxsan, ömrü azad vur başa.

Əlimdə olsaydı əgər iqtidar
Bu köhnə fələyi kökündən yıxar,
Təzədən elə bir fələk qurardım
Ki, hər kəs yaşardı azad, bəxtiyar.

Ey fələk, xəsisə izzət verirsən,
Ev, hamam, dəyirman - sərvət verirsən,
Sənin tək fələyə tüpürmək gərək;
Azad insanlara zillət verirsən.

Ulduzla doludur bu böyük eyvan,
Onlara çox ağıl qalmışdır heyran
Ağıl kələfini itirmə əsla!
Kainat özü də qalıb sərgədan.

Əhməd Şamlu - tanınmış İran şairi. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına namızədlərdən biri olmuş Əhməd Şamlu bir neçə şeirlər kitabının müəllifidir. Əsasən "ağ şeir"lər (qafiyəsiz şeirl r) yazmışdır. İranda o həmçinin müasir dünya ədəbiyyatının bir sıra əsərlərini fars dilinə tərcümə etməsi ilə tanınır.

(1935, Tehran — 13 Fevral, 1967, Tehran) (farsca: فروغ فرخزاد) İran şairəsi və rejissoru idi.
Həyatı
O, 1935-ci ildə hərbi xidmətçi ailəsində anadan olub. Ailədə ondan başqa daha 6 uşaq var idi. 9-cu sinfi bitirəndən sonra Fərruxzad orta sənət məktəbinə daxil oldu. 17 yaşında məzhəkəçi Pərviz Şapur ilə həyat qurdu və Əhvəzə köçdü. Oğlu Kamyar dünyaya gələndə onun şərəfinə "Sənin üçün bir şer" adlı əsərin müəllifi oldu. İki ildən sonra şairə həyat yoldaşından ayrıldı və yeganə oğlunu atasıyla yaşamağa buraxmalı oldu. Tehran qayıdarkən 1955-ci ildə "Əsir" adında şer məcmuəsini çap etdirdi. 1958-ci ildə Fərruxzad Avropada filosof İbrahim Gülüstan ilə tanış oldu və "Ev qaradır" adlı filmin çəkiliş fikrini ondan aldı (bu arada daha iki kitab buraxdırmışdır - "Divar" və "Üsyan"). Cüzam xəstəliyindən əzab çəkənlərdən bəhs edən bu film Təbrizdə çəkilmişdir və tezliklə dünya şöhrəti qazanmışdır. Xəstə uşaqların birini oğulluğa götürmüşdür. 1963-cü ildə "Başqa bir doğuluş" adında son şer məcmuəsini nəşr etdirdi.
1967-ci ildə Füruğ Fərruxzad yol qəzasında həlak oldu. Uşaqlarla dolu avtobusu vurmamaq deyə maşınını daş divara tərəf istiqamətləndirdi və xəstəxanaya çatmamış vəfat etdi.

Kitabları

Fərruxzadın əsərləri Azərbaycan dilinə Səməd Behrəngi tərəfindən tərcümə edilib.
• Əsir (1952)
• Divar (1957)
• Üsyan (1959)
• Başqa bir doğuluş (1964)
• Soyuq mövsümün başlanğıcına inanaq (bu kitabı bitirməmiş 1967-ci ildə öldü)

Mükafatları

• 1962-ci ildə Fərruxzadın çəkdiyi "İtaliya" sənədli filmi sənədli filmlər festivalında birinci yer qazandı
• 1963-cü ildə "Qara ev" filmi Almaniya Oberhausen Film Festivalinde ən yaxşı film kimi tanındı

Hafiz (tam adı Xoca Şəms əd-Din Məhəmməd Hafiz Şirazi) XIV əsr İran şair və sufisi. Yazdığı qəzəllərdə mistik düşüncə və məhəbbətin mədhinə görə Şərq ədəbiyyatının ən gözəl incilərindən sayılır. Hafiz poeziyasında hətta müasir sürrealizmin elementləri aşkar olunur.
Həyat və yaradıcılığı
Hafizin şəxsi həyatı haqqında çox məhdud məlumat mövcddur. Məlumdur ki, şair 1310 - 1337-ci illər arasında Şiraz şəhərində kömürçü tacir ailəsində anadan olub. Atasız böyüyən Hafizin şairlik istedadı özünü çox erkən yaşlarında biruzə verir və şe`rlərinə görə xalq arasında hörmət qazanıb tezliklə əmir sarayının şairi təyin edilir. Lakin yazdığı şerlər səbəbindən dindarlar tərəfindən təzyiqlərə mə`ruz qalan şair əvvəlcə İsfahan*a, sonra isə Yəzd*ə qaçmağa məcbur olur. Bir neçə ildən sonra Şiraza qayıdıb yaradıcılğına davam edir.
Hafiz şe`rlərində dərin və abstrakt fəlsəfi fikirlər ifadə edir. Şair dünyanı tez-tez "viranə" bir yerə bənzədir, insan həyatının xəyalı və aldadıcı bir dövr sayır. Ondan bir əsr əvvəl yaşamış Sədi*dən fərqli olaraq, Hafiz şe`rlərini bir məcmuəyə-divana toplamamışdır. Buna görə Hafizin yazdığı qəzəllərin dəqiq sayı məlum deyil və 573-994 arasında ola bilər.
Hafizin şerləri maraqlı bir xüsusiyyət ilə fərqlənir. Onun elə bir qəzəli yoxdur ki, şairin adını daşımasın.