|
Bərdə - Azərbaycanda
rayon.
Rayonda
73 müəssisə, 32 məktəbəqədər uşaq müəssisəsi, 76 məktəb, 16 tibb müəssisəsi,
205 mədəniyyət ocağı yerləşir.
Qəsəbələr / Kəndlər
Ərəblər, Güloğlular, Şorəlli, Qaraqoyunlu (Bərdə), Qaradağlı (Bərdə), Divanlı, Cəyirli, Gərənə, Şatırlı, Kürdborakı, Hacallı, Qazaxlar, Nazırlı, Yeni
Daşkənd, Mehdixanlı, Umudallar, Tağılar, Seyid Yusif, Cicimli, Qayalı, Hacallı, Həsənqaya (Bərdə), Saatlı (Bərdə), Qəhrəmanlı, Mirəsəbli, Qarağacı (Bərdə), Mirzəcəfərli, Mollagüllər, Samux (Bərdə), Əyricə, Yeni Əyricə, Kərimbəyli, Nəcəfqulubəyli (Bərdə),
Mirzalıbəyli, Qaraməmmədli, Məmmədli (Bərdə), Mustafaağalı, Mollalı, Məşədiibişli, Ağalı, Lənbəran, Qazaxlar, Xəsili, Mollaisalar, Kolayır, Mollaməmmədli, Gülgəzli, Sərkərlar, Otuzikilər, Hacıəhmədli, Vəliuşaqlı, Bayramlı, Xanərəb, Şərəfli, Qurdlar, Kətəlparaq, Piyadalar, Şirvanlı, Dəymədağlı (Bərdə), Uğurbəyli, Bala Qəcər, Qullar, Hüseynbəyli, Böyük Qəcər, Xanxanımlı, Kələntərli, Darğalar, Əliyanlı, Muğanlı (Bərdə), Qasımbəyli, Körpüqıran, Alaçadırlı, Alpout, Qarayusifli, Tumaslı, I-Qaradəmirçi, II-Qaradəmirçi, Lək, Arabaçılar, Hacılar (Bərdə), Hüseynallar, Qaradırnaq, Qaratəpə (Bərdə), Mehdili, Xanağalı, Qaradəmirçi, Türkmən, Həsənli (Bərdə), Kəbərkənd, Mirzəxan, Hacıbəyli, Kafarlı, Cumalar, Təhlə, Çələbilər, Nifçi, Böyük Göyüşlü, Bala Göyüşlü, Soğanverdilər, Bəcirəvan, İmirli, Hacallı, Şahvəllər, Zümürxaç, İmanqulubəyli (Bərdə), Dilənçilər.
Sərhəd rayonları, ölkələri,
əraziləri
Yevlax, Tərtər (rayon), Ağdam, Ağcabədi
Əhalisi
Əhalisi
haqqında daha geniş məlumat
Əhalinin ümumi sayı
|
136000
|
Şəhər əhalisinin sayı, [%]
|
27.5000
|
Kənd əhalisinin sayı, [%]
|
72.5000
|
Əhalinin orta sıxlığı
|
142.110763
|
Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (kişilər), [%]
|
49.2000
|
Əhalinin cins qrupları üzrə sayı: (qadınlar), [%]
|
50.8000
|
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (uşaqlar), [%]
|
10.3676
|
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18 yaşa qədər),
[%]
|
40.5941
|
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (18-dən 55-60-a),
[%]
|
48.5294
|
Əhalinin yaş qrupları üzrə sayı: (təqaüdçülər), [%]
|
16.9691
|
Ali təhsilli əhalinin sayı, [%]
|
5.3000
|
Orta təhsilli əhalinin sayı, [%]
|
36.3088
|
Məskunlaşmış qaçqınların sayı
|
1001
|
Məskunlaşmış məcburi köçkünlərin sayı
|
47984
|
Ərazisi
Ərazisi
haqqında daha geniş statistik məlumat
Ümumi ərazi, [kv.km]
|
957.00
|
Məhsuldar torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km]
|
724.62
|
Kənd təsərrüfatına yararsız torpaqların sahəsi,
[kv.km]
|
47.26
|
Heyvandarlıq üçün otlaqların sahəsi, [kv.km]
|
240.61
|
Əkilmiş torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km]
|
517.62
|
Meyvə bağlarının ümumi sahəsi, [kv.km]
|
9.32
|
Şoran torpaqların ümumi sahəsi, [kv.km]
|
31.64
|
Bakı ilə arasında məsafə 314 km Əhalisi 132900 nəfər Nə
ilə getmək olar Avtonəqliyyatla - Marşrut avtobusları: Gəncə-Bərdə,
Zaqatala-Bərdə, Göyçay-Bərdə, Mingəçevir-Bərdə, Bakı-Bərdə – 6 saat;
Qatarla - Bakı-Bərdə
Bərdə rayonu Kür-Araz
ovalığının şimal-qərb hissəsində yerləşir. Rayonun inzibati mərkəzi
Bərdə şəhəri Qarabağ düzünün mərkəzində, Tərtərçay sahilində yerləşir.
Tərtər, Xaçın çayları və Yuxarı Qarabağ kanalı bu rayonun ərazisindən
keçir, Kür çayı isə sərhəddi boyunca axır. Rayon mərkəzindən 3 km
məsafədə, Bərdə-Tərtər yolunun sağ tərəfində bir-birinin yaxınlığında
iki göl var. Ağalı deyilən üçüncü göl isə Bərdədən 23 km aralıdadır.
Bərdə-Tərtər yolunda Bərdədən 3 km aralıda qaynar kükürdlü su bulağı –
İstisu yerləşir. Burada müalicəvi vanna qəbul etmək üçün hər cür şərait
var. Muğanlı kəndinin yaxınlığında daha bir mineral su bulağı var.
Rayonun bitki örtüyü əsasən quru səhra və yarımsəhra ərazilər üçün
spesifik bitkilərdən ibarətdir. Ərazinin 6856 hektarını tutan meşələrdə
çinar, palıd, qarağac, qoz və başqa qiymətli ağac növləri bitir.
Rayonun faunasında canavar, çaqqal, qaban, dovşan və başqa heyvanlar,
turac, qırqovul, qaz, ördək və başqa quşlar üstünlük təşkil edir. Ov
mövsümü vaxtı müvafiq orqanlar tərəfindən dovşanların və bəzi quşların
ovlanmasına, balıqların isə tilovla tutulmasına icazə verilir. Bərdə
rayonunda kənd təsərrüfatı yaxşı inkişaf etmişdir, taxılçılıq (buğda,
arpa və s.) heyvandarlıq və pambıqçılıq mühüm yer tutur. Bu yerlərin
təbii şəraiti tərəvəz və bostan bitkilərindən yaxşı məhsul almağa imkan
verir. Həyətyanı sahələrdə bağçılıq sürətlə inkişaf etməkdədir. Bərdə
şəhəri Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biridir. Rəvayətə görə
Bərdənin əsasını qoyan Makedoniyalı İsgəndər olmuşdur. Eramızın
əvvəllərindən məşhur olan bu şəhər VI əsrdən etibarən Qafqaz
Albaniyasının paytaxtı olmuşdur. Bərdə Şəhristan və Rabad adlı iki
hissədən ibarət idi. Şəhərin mərkəzi Şəhristan adlanırdı. Şəhristan
qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. Rabat adlanan hissədə sənətkarlar,
tacirlər məhəllələri yerləşirdi və gəlmələr üçün karvansara vardı.
Bərdədə dulusçular, şüşəüfürənlər, daşyonanlar, dabbaqlar, toxucular
məhəlləsi və başqa məhəllələr olmuşdur. Şəhərin yaxınlığındakı indi
Qaradəmirçilər adlanan kəndə vaxtilə Dəmiçilər məhhəlləsi deyilirdi,
Şirvanlılar məhəlləsində isə Şirvandan gəlmə sakinlər yaşayırdı. Bərdə
əhalisinin əksəriyyəti sənətkarlar idi. Onlar dülüsçuluq və şüşəüfürə.
Xalçaçılıq, metal və ağac emalı, parça emalı ilə məşğul olurdular.
Bundan əlavə Bərdə əhalisi taxılçılıq, çəltikçilik, ipəkçilik, bağçılıq
və bostançılıqda da məşğul olurdu. Bərdədə gözəl, əlvan parçalar
toxunur, xalçalar, silahlar, əmək alətləri, gözəl keramik qablar,
müxtəlif metallardan bəzək əşyaları, qəşəng şüşə badələri, kuzələr,
piyalələr və başqa məmulatlar hazırlayırdılar. Dahi şair Nizami Gəncəvi
özünün «İsgəndərnamə» poemasında Bərdəni tərənnüm etmişdir. Bərdə
özünün çox əsrlik tarixi ərzində dəfələrlə basqınlara və dağıntılara
məruz qalmışdır. 1736-cı ildə İran şahı Nadir Bərdəni tamam viran
etmiş, XIX əsrin II yarısında isə bu şəhər cəmi 200-300 nəfər əhalisi
olan kiçik bir kəndə çevrilmişdi. Bu şəhərdə eramızdan əvvəl II
minillikdən başlamış son orta əsrlərə qədər geniş bir dövrü əhatə edən
çoxlu maddi mədəniyyət əşyalarının qalıqları tapılmışdır, qədim
abidələr qorunub saxlanmışdır. «Axsadan Baba» (XIV əsr), «Güloğlular»
türbələri, tanınmış alim Bəhmən Mirzə türbəsi, usta Əhməd Əyyub oğlu
əl-Hafizin tikdiyi çoxüzlü məqbərə (1322-ci il), İbrahim məscidi (XVIII
əsr), Tərtər çayı üzərində iki körpü, Şirvanlı, Uğurbəyli, Qurdlar,
Mollaəhmədli və s. kəndlərdə XIX əsrə aid məscidlər, İmamzadə məqbərəsi
bu abidələrdəndir. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, Şeyx İbrahimin dəfn
edildiyi yerdə tikilmiş İmamzadə məqbərəsinin günbəz hissəsi daha əvvəl
tikilmişdir. Orta əsrlərdə çiy kərpicdən tikilmiş kvadrat şəkilli qala
da çox böyük maraq doğurur. Bərdə əkinçilik və heyvandarlıq
məhsulları ilə ad çıxarmışdı. Orta əsrlərdə yaşamış müəlliflər bu
diyarda taxıl, düyü, bostan və bağ bitkiləri, ipək üçün xammal, ev
heyvanlarının qiymətli növləri barədə ağız dolusu söhbət açırlar. Bərdənin
xalçaları da qədimdən məşhurdur. Burada xovlu «Aran», «Çələbi»,
«Buynuz», «Dəryanur», «Açma-yumma», «Balıq», «Şabalıdbuta», «Bərdə»,
«Xanqərvənd», həmçinin xovsuz «Şəddə», «Vərni» və «Zili» xalçaları
toxunur.
| |